Salut 3 - Stacje Orbitalne Wczoraj i Dziś

Salut 3 był drugą stacją wojskową w ramach programu Ałmaz, ale w przeciwieństwie do swoich dwóch poprzedników – Saluta 2 i Kosmosu-557 – jej wystrzelenie na orbitę okazało się sukcesem, tak samo jak okazała się sukcesem pierwsza misja załogowa Saluta 3.

Salut 3 składał się z komory włazu, dużego przedziału roboczego i małego przedziału mieszkalnego – w sumie 90 metrów sześciennych przestrzeni zdatnej do życia. Wewnątrz przedziału mieszkalnego znajdowały się prysznice, stojące stacje sypialne, składane łóżko, magnetyczne szachy, mała biblioteka i magnetofon kasetowy. Aby ułatwić kosmonautom poruszanie się po stacji, podłoga była obłożona rzepem; a żeby nie tracili kondycji, Saluta 3 wyposażono w bieżnię i skafander Pingwin, specjalnie zaprojektowany do tego, aby w zerowej grawitacji imitować oddziaływanie siły ciążenia na ludzkie ciało. Ponadto Salut 3 zawierał innowacyjny system odzyskiwania wody, a na zewnątrz wyposażony był w dwa panele słoneczne, stację dokującą i dwa główne silniki 400 kilogramów-siły.

Jeśli chodzi o sprzęt ściśle związany z działaniami wojskowymi, to Salut 3 posiadał teleskop Agat-1, przeznaczony do rekonesansów i obserwacji, wyposażony w aparat fotograficzny, aparat telemetryczny, aparat gwiezdny i kilka innych, specjalistycznych kamer i aparatów; sprzęt do wywoływania filmu oraz działko „do samoobrony”. Projekt działka przypisuje się Aleksandrowi Nudelmanowi. Z zależności od źródeł był to albo model Nudelman-Richter typu „Wulkan”, albo Richter N-23. Tak czy inaczej, miało ono szybkostrzelność od 950 do 5000 strzałów na minutę. Niestety nie było ono zbyt praktyczne, gdyż aby dobrze nim wycelować, trzeba było zmienić nachylenie samej stacji.

25 czerwca 1975 roku Salut 3 został wystrzelony w kosmos na pokładzie trzyczęściowej rakiety Proton. Na początku osiągnął perygeum 219 kilometrów i apogeum 270 kilometrów, a tak niska orbita nowej radzieckiej stacji wzbudziła podejrzenia zachodnich obserwatorów (podsycane ponadto przez to, że komunikacja radiowa wykorzystywała frekwencje przeznaczone do celów wojskowych). Za pomocą silników kontroli lotów, które wystrzeliły ponad 500,000 razy, udało się osiągnąć wyższą orbitę, tym samym sprawiając, że Salut 3 stał się pierwszą stacją orbitalną, której udało się zachować stałą orientację względem powierzchni Ziemi.

3 lipca 1974 roku z kosmodromu Bajkonur wystartował Sajuz 14 z Jurijem Artiuchinem i Pawłem Popowiczem na pokładzie. Niebawem dotarli oni do stacji kosmicznej Salut 3 i weszli na jego pokład. Przez piętnaście dni ich zadaniem było sprawdzenie wszystkich układów stacji, warunków panujących w jej wnętrzu, a także jak sprawdza się ona jako załogowy satelita rozpoznawczy. Przeprowadzono testy systemów i eksperymenty biomedyczne. Ważną częścią pobytu obu kosmonautów na Salucie były regularne, dwugodzinne ćwiczenia, które pomogły zapobiec negatywnym efektom przebywania w stanie nieważkości. Była to pierwsza naprawdę udana misja załogowa programu Ałmaz, a do tego jej uczestnicy pobili rekord jako najstarsi ludzie wystrzeleni w przestrzeń kosmiczną – zarówno Atriuchin, jak i Popowicz mieli 44 lata. Do domu wrócili 19 lipca.

W nocy, 26 sierpnia 1974 roku, na stację Salut 3 wystartował kolejny statek – Sojuz 15. Niestety misja Giennadija Sarafanowa i Lwa Diomina trwała zaledwie dwa dni i dwanaście minut, gdyż w wyniku awarii automatycznego systemu dokowania nie byli w stanie zacumować, a ponieważ pojazd nie dysponował ilością paliwa, która umożliwiałaby próbne dokowanie ręczne, przerwano misję i Sojuz 15 wrócił na Ziemię nocą 28 sierpnia. Niemniej jednak załodze udało się przeprowadzić eksperymenty manewrowe i testy operacji spotkania z innym obiektem kosmicznym. Nieudane dokowanie przyczyniło się do przeprojektowania systemów dokowania na kolejnych Sojuzach, a przeprowadzone testy manewrowe i ewakuacja załogi w warunkach nocnych pomogły przy późniejszych lotach Apollo-Sojuz.

Z powodu postępującemu rozkładowi Saluta 3 na orbicie oraz ograniczonemu czasowi na wprowadzenie modyfikacji do następnych Sojuzów, odwołano dalsze misje załogowe na stację. 23 września 1974 roku wystrzelona została kapsuła powrotna z materiałami zebranymi przez Agat-1 i jego aparaturę. 24 stycznia 1975 roku przeprowadzono pierwszy i ostatni test działka kosmicznego, strzelając do pustego zbiornika stacji w odległości 1,5 kilometra od Saluta 3. Tego samego dnia pierwsza udana stacja Ałmaz została spalona w górnych warstwach atmosfery i spadła do Oceanu Spokojnego. Dopiero po latach wyjawiono, że Salut 3 przeznaczony był do celów wojskowych.