Zuzanna Patkowska 04.09.2020

Xenofiction - Science-Fiction Wyjaśnione

Xenofiction - Science-Fiction Wyjaśnione

Niemal od początku świata człowiek lubił antropomorfizować wszystko dookoła – zwierzęta, rośliny, skały i przedmioty. Ślady tej antropomorfizacji można zauważyć, zarówno w bajkach Ezopa, jak i współczesnym science-fiction, przedstawiającym rasy obcych dziwnie podobne do ludzkich społeczności. Niemniej jednak istnieje wiele utworów, w których autorzy starają się przyjąć perspektywę bohatera, który nie jest człowiekiem – zwierzęcia, przedmiotu, a nawet kosmity. Tego typu utwory noszą nazwę xenofiction (xeno – obcy, fiction – fikcja).

Film Disneya „Bambi” powstał na podstawie książki pod tym samym tytułem i opowiada o dorastaniu tytułowego jelonka.

Z racji swojego charakteru xenofiction nie należy do gatunku science-fiction, per se. Może równie dobrze pojawiać się w dramatach obyczajowych, horrorze i fantasy, niemniej jednak wymaga od autora sporo namysłu nad światem przedstawionym, charakteryzacją postaci i sposobem postrzegania rzeczywistości… a skoro tak, wiedza z zakresu nauk przyrodniczych może być pomocna (zwłaszcza kiedy w grę wchodzi synestezja, czyli postrzeganie jednego zmysłu poprzez wrażenia innego). Generalnie sposób na rozróżnienie xenofiction od antropomorfizacji polega na bardzo prostym ćwiczeniu umysłowym: jeżeli da się zastąpić nie będącego człowiekiem bohatera bohaterem ludzkim bez żadnych problemów, to nie jest to xenoficiton.

czarny książe

Jednym z prekursorów xenofiction były niewątpliwie Podróże Gullivera, a konkretnie – Cześć 4: Podróż do kraju Houyhnhnmów, która, choć z ludzkim bohaterem, w dużej mierze przedstawia perspektywę tytułowych inteligentnych koni. Przez jakiś czas pisarze pokuszali się o zabieg pokazywania perspektywy zwierzęcia na wydarzenia (i przykładem takiego zabiegu jest, na przykład, rozdział Anny Kareniny z punktu widzenia psa), ale jednym z pierwszych przykładów xenofiction z prawdziwego zdarzenia okazał się tak naprawdę Czarny Książę – powieść Anny Sewell o życiu czarnego konia, która jest jednocześnie traktatem o okrucieństwie, jakie w XIX wieku doświadczały konie (i poniekąd sprawił, że zaczęto bardziej się tym tematem interesować). Kolejnymi istotnymi twórcami, jeśli chodzi o xenofiction, są: pisarz z początku XX wieku, Jack London, który wiele z utworów pisał z punktu widzenia psów i wilków (jego dwie najsłynniejsze powieści to wszak Biały Kieł i Zew Krwi), oraz Rudyard Kipling i jego Księga Dżungli (którą my kojarzymy głównie z Mowglim, ale przecież jest to zbiór opowiadań o różnych mieszkańcach dżungli, ich obyczajach, a nawet prawach). Pisać opowiadania z punktu widzenia zwierząt lubił też Franz Kafka (chociażby Dociekania psa).

wodnikowe wzgórze

Jednakże sztandarowy przykład xenofiction to Wodnikowe Wzgórze Richarda Adamsa – epicka opowieść o królikach poszukujących własnego miejsca, przy okazji przedstawiającego ich kulturę, język i legendy. Wodnikowe Wzgórze z jednej strony nie stroni od brutalności, którą zwierzęcy bohaterowie doświadczają z ręki natury i człowieka, a z drugiej – przedstawia ich szczególny punkt widzenia na pewne elementy rzeczywistości, takie jak, na przykład, samochody. Pod wieloma względami jest to bardzo dojrzała powieść i stanowi już teraz klasykę literatury brytyjskiej.

Kultowe już u nas „Bajki robotów” i „Cyberiada” Stanisława Lema to przykład xenofiction przedstawiającego punkt widzenia robotów.

Jeśli chodzi o przykłady ściśle związane z science-fiction (czy nawet fantastyki w ogóle), to pisarze upodobali sobie, oczywiście, punkty widzenia kosmitów i robotów. Jeden z mistrzów sci-fi, Isaac Asimov, napisał kilka powieści i krótkich opowiadań z punktu widzenia kosmitów (jak Homo Sol, w którym obca rasa nawiązuje pierwszy kontakt z ludźmi), a Stanisław Lem nie omieszkał w każdym ze swoich utworów zamieścić chociaż jednego wątku czy sceny z punktu widzenia obcego albo robota (tutaj warto wymienić chociażby Bajki robotów, gdzie pojawia się feudalne społeczeństwo złożone z samych maszyn), ale jako przykład xenofiction w klimatach science-fiction podaje się dość często serię powieści Carolyn Janice Cherry (znanej jako J. C. Cherryh) o klanie Chanur, pochodzącym z rasy kosmicznych lwów; oraz kilka książek z serii Animorphs Kathrine Alice Applegate.

Poza literaturą, przykładami xenofiction są, między innymi: seria filmów Toy Story, komiks Beasts of Burden oraz gra Ecco the Dolphin.

Napisz komentarz (bez rejestracji)

sklep

Najnowsze wpisy

kontakt