IBM PC 5150 - Adam wszystkich pecetów

“IBM ma zaszczyt zaanonsować produkt, którym możesz być osobiście zainteresowany. Jest to narzędzie, które wkrótce pojawi się na twoim biurku, w twoim domu lub na szkolnej ławce twojego dziecka. Ta maszyna może zmienić twój sposób pracy lub nauki i ułatwić ci życie”- materiały promocyjne IBM z 1981 roku. 

W rzeczywistości “ta maszyna” zmieniła znacznie więcej. Doprawdy dziś trudno jest przecenić wpływ komputerów osobistych na przemiany kulturowe, które dokonują się od początku lat osiemdziesiątych, daty rynkowego debiutu protoplasty wszystkich pecetów - IBM PC 5150. To właśnie on i jego następcy dokonali przeobrażenia obszarów pracy i nauki, by następnie przenieść się w sfery życia prywatnego, i choć 5150 nie był pierwszym urządzeniem określanym terminem “PC”, to jednak właśnie za sprawą tego modelu nazwa “komputer osobisty” stała się synonimem marki oraz jego licznych klonów. 

Początki “pecetyzacji”

Droga do wygodnych i praktycznych pecetów była jednak długa. Choć lampy zastępowano tranzystorami od początku lat pięćdziesiątych, jeszcze w latach sześćdziesiątych komputery wyglądem przypominały szafy - IBM 650 ważył około 900 kg. Prace nad techniką procesorową przynosiły jednak rezultaty. W roku 1971 pojawił się pierwszy 4-bitowy procesor Intel 4004 składający się z 2300 tranzystorów.

Pierwsze podręczne komputery pojawiły się w sprzedaży już na początku lat siedemdziesiątych. Niektóre z tych projektów były iście wizjonerskie, produkowane były jednak w krótkich seriach, odbiorców poszukiwano zaś wśród nielicznych wówczas pasjonatów techniki cyfrowej. Mowa tu o mikrokomputerach Xerox Alto, Wang 2200 i Altair 8800. 

Epoka “masowo” produkowanych mikrokomputerów zaczęła się od tzw. “Trójcy”, której przedstawiciele pojawiali się w krótkich odstępach na przestrzeni 1977 roku. Byli to Commodore PET, Apple model II, Tandy RadioShack TRS-80. Rok później do Trójcy dołączył Atari modele 400 i 800. W tym momencie IBM, choć był wiodącym graczem w branży, nie dorównywał konkurencji. Posiadał co prawda model 5100, w założeniach mobilny, jednak odstający pod względem gabarytów, parametrów oraz ceny od oferowanych wówczas tego rodzaju produktów. Dostrzegając to, IBM postanowił ulokować odpowiedni model komputera w segmencie “urządzeń osobistych”. 

Projekt “Chess”

Prace nad projektem “Chess” rozpoczęto z pominięciem procedur wdrożeniowych obowiązujących w dziale badawczo rozwojowym IBM. Aby przyspieszyć opracowanie produktu Don Estridge, szef zespołu, podjął także inne odważne decyzje. W latach siedemdziesiątych IBM korzystało wyłącznie z rodzimych rozwiązań konstrukcyjnych. W tym przypadku, pracując pod presją czasu, zdecydowano się zamiast projektowania od zera skorzystać z istniejących już własnych, ale także zewnętrznych komponentów. Klawiatura i jednostka centralna były oryginalnymi konstrukcjami, autorem monitora był IBM Japan, a drukarki Epson.

Jednak najbardziej brzemienną w skutkach decyzją było wykorzystanie procesora Intel 8088 oraz systemu operacyjnego DOS 1.0 Microsoftu (nadmienić w tym miejscu wypada, iż to właśnie sukces IBM PC 5051 przyczynił się do rynkowej dominacji późniejszych produktów Microsoftu, jak również rynkowego wzrostu Intela). Intel 8088 miał hybrydową 8/16-bitową architekturę (16-bitowe dane przy 8-bitowej szerokości magistrali) i mógł adresować maksymalnie do 256 kB pamięci, co w porównaniu z konkurencyjnymi produktami posiadającymi procesory 8-bitowe i oferującymi 64 kB pamięci dawało pecetowi IBM kolosalną przewagę. W sposób nowatorski postąpiono także w przypadku systemu operacyjnego. W przypadku 5051 podstawowe funkcje sprzętowe obsługiwał BIOS (interpreter BASICa nadal był implementowany w pamięci ROM), natomiast system operacyjny mógł być wprowadzany z dyskietki. I tutaj IBM zdecydowało się na skorzystanie z produktu Microsoft, (de facto odkupionego przez Microsoft od Seattle Computer Products QDOS - 86-DOS), który pod nazwą PC DOS 1.0 trafił do IBM-owskiego peceta (podobieństwo do rozwijanego przez Digital Research systemu CP/M doprowadziło zresztą później do sporu dotyczącego praw związanych z własnością intelektualną). 

Jedynym zastrzeżonym przez IBM elementem jego komputera był BIOS, a skoro oprogramowanie odwoływało się do niego, kwestia nieautoryzowanego kopiowania sprzętowego wydawała się być załatwiona. Nie została jednak załatwiona, jak się za chwilę okaże.

IBM PC 5051 - konfiguracja i architektura

Premiera IBM PC 5051 odbyła się 12 sierpnia 1981 roku. W jednej z podstawowych konfiguracji posiadał 64 kB pamięci RAM, dwie stacje dyskietek (twardy dysk o pojemności 10 MB pojawił się w modelu z 1983 roku), gniazdo do podłączenia magnetofonu (choć ten sposób wprowadzania oprogramowania nie był bardzo popularny i wersja PC 5150 bez stacji dyskietek nie sprzedawała się), interfejs użytkownika w postaci klawiatury Model F oraz adapter Game Control oferujący port przeznaczony do podłączenia maksymalnie dwóch dżojstików.

Iście rewolucyjne było zagwarantowanie otwartej architektury peceta - publikacji specyfikacji technicznej oraz kodów źródłowych niezbędnych dla projektowania podzespołów, urządzeń peryferyjnych oraz oprogramowania przez firmy zewnętrzne. Swoim postanowieniem IBM wpłynął na wzrost popularności samego komputera i rozwój marki oraz całej branży IT. Niektórzy uznają tę decyzję (co prawda nieco wymuszoną przez antymonopolowy dekret rządowy z 1956 roku) za moment przełomowy w historii komputeryzacji. Obecnie rozbudowa i modernizacja urządzenia związana z wymianą dysku, pamięci czy karty graficznej jest absolutnie normalna. Absolutnie normalna jest także możliwość korzystania z produktów wielu różnych producentów. To jednak dzięki otwartej architekturze peceta zaczęły powstawać firmy tworzące podzespoły kompatybilne z IBM PC, chwilę później montowane także w licznie oferowanych jego klonach.

Atak klonów

Wiele firm zachęcona komercyjnym sukcesem 5051 zaproponowała swoje wersje tego rodzaju komputera. Pojawiały się różne imitacje, a następnie popularne składaki. To właśnie one zaczęły zalewać i napędzać rynek komputerów osobistych. Jak było to możliwe skoro BIOS został zastrzeżony wyłącznie dla komputerów IBM? Otóż z dokumentacji dostarczanej przez IBM sporządzano specyfikację, która nie mogła jedynie sugerować sposobu implementacji. Architekci licznych klonów korzystając z tak przygotowanej specyfikacji tworzyli niejako BIOS ​​od nowa, co było absolutnie zgodne z prawem (technika zwana clean room design). Tak przygotowany Compaq Portable trafił do sklepów już w 1982 roku. Wraz z nim i po nim pojawili się kolejni naśladowcy.

Wszystkie konkurencyjne systemy operacyjne i rozwiązania architektoniczne wkrótce zniknęły z rynku wyparte przez komputery osobiste budowane na bazie 5051 oraz PC/MS DOS. Wszystkie z wyjątkiem komputerów oferowanych przez Apple. Dominacja architektury PC była jednak niepodważalna. I choć IBM zniknął z rynku komputerów osobistych w 2004 roku to właśnie dzięki klonom 5051 świat zbudowano na pecetach. Decyzje IBM stały się źródłem triumfu komputera osobistego w wydaniu amerykańskiego giganta, choć romans z pecetem okazał się jednym z wielu kazusów w jego długiej historii.